علوم انسانی، اسلامی یا غربی؟!

علوم انسانی، اسلامی یا غربی؟!

بین انسان و علوم انسانی در فرهنگها و تمدنها ارتباط کاملی وجود دارد. یکی از راهکارها، بیان این ارتباط است که بگوییم در هر فرهنگ و تمدنی همه­ی علوم و فنون و روشها و تدبیرها برای تأمین سعادت انسان است. البته این مطلب بدین معنا نیست که علوم و فنون واقعاً انسان را به سعادت می­رسانند ولی لااقل چنین ادعایی را دارند و اختلاف در فنون و علوم و از جمله، علوم انسانی به این بازمی­گردد که تصور از کمال و سعادت در فرهنگها و تمدنها متفاوت است. کمالی که برای هر چیز در نظر گرفته می­شود، با شناختی که نسبت به آن حاصل می­آید، ارتباط دارد. کمال در واقع، بهترین حالتی است که موجود می­تواند در آن قرار گیرد. آنچه گفته شد مقدمه­­ای بود برای اینکه اگر انسان را به گونه­ای خاص بشناسیم و تعریف کنیم، کمال مطلوب خاصی برای انسان درنظرمی­گیریم که متناسب با آن شناخت و تعریف خواهدبود و از این سخن به این نتیجه می­رسیم که میان انسان­شناسی در هر فرهنگ و تمدن و علوم انسانی در آن فرهنگ و تمدن، ارتباط وجود دارد، زیرا علوم انسانی را از جمله راه­ها و مسائلی می­دانیم که در هر فرهنگ و تمدن برای سعادت و کمال انسان به وجود­آمده و بسط یافته­است. علوم و فنون ابزارهایی برای رسیدن به کمال و سعادتند و با تفاوت­کمالها و انسان­شناسیها، میان علوم انسانی غربی و علوم انسانی در فرهنگ اسلامی تفاوت بنیادی وجود­خواهد داشت. در ضمن، به این نکته نیز باید توجه داشت که انسان­شناسی، دریچه­ی مناسبی برای شناخت فرهنگها و تمدنهاست.  

انسان دارای دو جنبه­ی مادی و معنوی در حیات خویش است که هر دو وجه در حیاتش مؤثر هستند. با توجه به این مسئله در اسلام و انسان­شناسی اسلامی، اگر شرایط مادی خارجی متشابه، مثل شرایط زندگی و محیط زیست مشابه را برای دو انسان متفاوت یا یک فرد در دو زمان متفاوت فراهم کنیم، نمی­توانیم مطمئن باشیم که واکنش آن دو انسان یا آن فرد در قبال آن شرایط خارجی مشابه یکسان باشد، چون ممکن است در وجود انسان حقیقتی بروز کند و ابتکار را به دست گیرد که خود تابع ضوابط علوم تجربی و مادی نباشد، اما در فرهنگ مادی غرب، علوم تجربی بر این اصل استوارند که یک حادثه را می­توان تکرار و نتایج آن را پیش­بینی کرد.

                                                            ادامه دارد... .

عرفان عبدالغفاری